Vụ xét xử và kết án bà Ba Sương - Anh hùng Lao động thời kỳ đổi mới, nguyên Giám đốc Nông trường Sông Hậu (NTSH) - một doanh nhân năng nổ, một người hết lòng vì bà con nông dân NTSH - khiến dư luận bàng hoàng.

Rồi toà phúc thẩm Cần Thơ xử phúc thẩm và tuyên phạt bà y như như toà sơ thẩm trong những ngày vừa qua đã làm dư luận ngày càng bức xúc, làm cho báo giới tốn không ít giấy mực. Các đại diện của các nhà chức trách khẳng định toà xử đúng người, đúng tội. Dư luận cho rằng bà không những không có tội mà còn rất có công. Đại diện của Viện Kiểm sát Tối cao cho biết Viện sẽ rút hồ sơ để nghiên cứu.

Phán xét theo luật hiện hành là quyền của các cơ quan hữu trách. Phán xét của lịch sử, của toà án lương tâm và của xã hội có thể khác.

Luật chưa sát cuộc sống, sự cả tin vào một mô hình có thể đã khiến bà Ba Sương phạm tội theo câu chữ của luật hiện hành. Theo luật đời, theo luật tự nhiên thì bà không, nhiều lắm chỉ phạm tội lớn: "Tội nghiệp"!

Không ai có thể miệt mài suốt hơn 30 năm để tổ chức khai hoang biến hàng ngàn hécta đất bãi hoang sình lầy thành đồng ruộng tốt tươi như cha con bà Ba Sương? Theo luật của đời, được nhiều nước (kể cả nước ta từ xa xưa) phát hiện ra và luật hoá thành luật chính thống, những người khai khẩn ấy là chủ hợp pháp của các mảnh đất đó vì họ đã mang trí óc, công sức, mồ hôi nước mắt của mình trộn với đất hoang để biến nó thành đất màu mỡ. Đất đó thuộc sở hữu đích thực của họ. Nếu được như vậy, thì tôi nghĩ NTSH chẳng có vấn đề gì khó khăn về công nợ.

Luật Đất đai "hiện đại" của chúng ta lại coi đất là "công thổ quốc gia". Vấn đề là ở chỗ ấy. Theo thư của nguyên cố Thủ tướng Võ Văn Kiệt gửi Thành uỷ Cần Thơ ít ngày trước khi ông qua đời, thì ông "cũng được nghe phản ánh việc Thành uỷ, UBND chủ trương thu hồi 4000ha đất của Nông trường Sông Hậu và 1000ha của Nông trường Cờ Đỏ để quy hoạch xây dựng khu công nghiệp".

Có lẽ cái mấu chốt ẩn sau vụ án chính là điểm này. Vì, trong thư ông Võ Văn Kiệt cũng viết, "Tìm hiểu thêm, tôi được biết cơ quan cảnh sát điều tra khởi tố vụ án xuất phát từ thông báo kết luận của Phó Bí thư thường trực Thành uỷ tại cuộc họp ngày 18.3.2008, trong đó có chỉ đạo trực tiếp việc khởi tố vụ án, đồng thời cũng nêu rõ tội danh làm cơ sở khởi tố. Tôi không lầm thì thông thường việc này phải do cơ quan điều tra hoặc VKS tiến hành".

Giá như bà Ba Sương và các nông dân của NTSH là chủ đích thực của hàng ngàn hécta đất ấy và được luật pháp bảo hộ, thì đã chẳng có cái vụ án này. Lỗi là của những người khác chứ đâu phải của cha con bà Ba Sương và những người nông dân cần cù của NTSH.

Biết bao người "lấn chiếm", "chiếm đoạt" vẫn hợp thức hoá được đất của mình và được "đền bù" thích đáng mỗi khi Nhà nước "giải toả đất". Cha con bà Ba Sương và những người nông dân NTSH đâu có "lấn chiếm", họ "khai hoang", "khẩn hoá" đất đai, một việc mà khi sinh thời cụ Hồ hết sức khuyến khích và bảo vệ. Đã đến lúc phải sửa lại tận gốc Luật Đất đai.

Cái "tội" rất dễ thương của cha con bà Sương là sự cả tin vào một mô hình đã không còn sức sống, mô hình "nông trường quốc doanh", đã quá tin vào luật đất đai "hiện đại" và nhiều thứ khác và tìm mọi cách "đổi mới", "sáng tạo". Và sự đổi mới, sáng tạo một phần đã thực sự thành công với sự đổi đời của bao con người làm ăn sinh sống ở NTSH. Việc cha con bà Ba Sương đã tạo ra thực sự là một doanh nghiệp, một tổ chức "trang trại" kiểu mới, chẳng liên quan gì đến cái gọi là nông trường quốc doanh cả.

Giá như bà Ba Sương nhanh nhạy biến nó thành một doanh nghiệp cổ phần mà cổ đông là bà con nông dân, hay một kiểu hợp tác xã mới, giành bằng được quyền sở hữu hay quyền sử dụng đất lâu dài, một quyền thực sự thuộc về họ, cho bà con NTSH trong đó có cả bà, thì chắc bà có thể giàu chẳng kém mấy đại gia tư nhân hay đại gia quốc doanh đã được cổ phần hoá và chắc được nhiều người có chức có quyền trọng vọng. Cha con bà đã chẳng có gì riêng mà chỉ chăm lo cho những người khác, đã quá tốt bụng, đã quá cả tin và nhẹ dạ.

Cái tội "lập quỹ" trái quy định theo tôi chỉ là cái cớ để thực hiện việc "giao đất" cho các nhà tư bản mà chúng ta gọi mỹ miều là "nhà đầu tư" được dễ dàng. Tôi không hề có ác cảm với các "nhà tư bản", tôi chỉ tiếc cho bà Ba Sương - người về cơ bản đã làm theo đường "tư bản" nhưng lại không dám nhận vậy và cố ghép mình vào một mô hình đã hết thời.

Có lẽ bà cũng đã nhẹ dạ nghĩ rằng "cây ngay không sợ chết đứng" và có thể chưa để ý đến một vài sai sót tài chính. Nhưng 8 năm tù giam cho cái tội nhẹ dạ, thì quả là bất công. Đấy cũng là bi kịch và sự "tội nghiệp" của bà.